Pamundësia për të ëndërruar (kundër hegjemonisë)

The strength of the curve, 1930 – Tullio Crali

Ndërsa zhvillimi teknologjik ka bërë që mass-media, përcjellësi që lidh botët e brendshme të kujtdo me shumëkënd të evoluojë prej shtypshkrimit te fotografia bardh-e-zi, e më pas te ajo me ngjyra, pastaj te zëri nëpër radio, pamja në lëvizje (video), e gjer te tre dimensionet që mund t’i shohim në kinema – me aftësinë tonë për të ëndërruar ka ngjarë e kundërta. Dikur ëndërrat duket se kishin më shumë ngjyra, më shumë dinamikë e i qaseshin më tepër realitetit, ndërsa sot duket se ëndërrohen ëndërra të printuara në seri, si bartëse të një propagande të hapur, të thjeshtë e naïve, sepse të pandërgjegjshme. Duket sikur jemi në gjendje të ëndërrojmë vetëm kitsch, për të përdorur një këndvështrim interesant që dikur Walter Benjamin ua hodhi shoqërive të përparuara teknologjikisht.

Sot, kur një ideologji fondamentaliste e tregut dominon gjithë globin, ndërkohë që besohet pa skepticizëm e dyshim në “një dorë të padukshme”, ndërsa nuk hezitojmë t’i japim gjithçkaje një vlerë këmbimi (gjer edhe pasionit, idealit, besimit, besnikërisë, dijes, miqësisë e solidaritetit) ëndrrat e individit dhe të shoqërisë duken të tredhura. Janë kryesisht ëndrra hedonistësh konsumistë, që duan të kenë pará, duan të kenë njerëz nën hyqëm, të kenë prona materiale si shtëpitë a makinat, jomateriale si statusi social (ofiqet shkencore), apo njerëzore (të kenë në dispozicion partnerët më sexy, më fit, më fun dhe më smart që ofron tregu).

Kjo paaftësi për të ëndërruar nuk përjetohet fshehurazi e me turp, përkundrazi përbën një vlerë të trupëzueshme, për të cilën mund edhe të mburresh publikisht. Gjer edhe ata që duhet t’i japin shkëndijën nistore ëndrrave, pra të përkundërtit e aktualitetit – opozitarët, edhe ata gjenden po aq të gëlltitur në veshtullinë e përgjithshme (nuk e kam fjalën për afaristët apo pronarët, sepse nuk jam as i pari as i fundit që e them, po secili afarist e secili pronar është pushteti, e në thelb e ka të pamundur të jetë opozitar).

Transporti publik: Lëngata që solli total-privatizimi

Sardines, 1955 – Michael Goldberg

Ndërsa gjetiu publikja dhe alternativat e saj po diskutohen tepër seriozisht, në politikë e jo vetëm, në Shqipëri retorika paraelektorale e thuajse cilitdo ende ekzalton individualizmin, privatësinë dhe konkurencën. Po në u shkëputshim për një çast prej debateve shkenciste të furnizuara nga utopia ekonomike neoliberale e në i kthefshim sytë nga e përditshmja, ndoshta frika prej së përbashkëtës zvogëlohet e zbutet karshi nevojës gjithnjë e më të madhe që kemi për të.

Sipas doracakëve të fondamentalistëve të tregut, po edhe sipas “pulitikave” të bëra nga pushteti qendror e lokal në Shqipëri prej 2000 e këtej, në një sistem të tillë (market stalinism po e quajnë së fundi në perëndim, ndërsa te ne demokraci) logjika duhet të jetë kjo: mjafton që shteti të krijojë rrjetin, se atë e mbush me limfë vitale privati, i pandalshëm në zgjerimin e tij sasior e cilësor. Po a është kështu? Le të marrim një shembull, një prej sektorëve që ka kaluar thuajse tërësisht në dorë të privatëve, infrastrukturën e transportit.

Djali dhe vajza e pasanikut

Bildnis der Journalistin Sylvia von Harden, 1926 – Otto Dix

Çdo ditë shkoj të fitoj bukën e gojës

Në pazarin ku shesin gënjeshtra

Do zoti

Dhe gjej një vend nga an’e shitësve

Bertolt Brecht – Hollywood

U ula të shkruaj me ide të qartë në kokë, një analizë për privatizimin e çuditshëm të llotarisë kombëtare në Tiranë, si dhe për privatizimin e rrjetit të distribucionit të energjisë elektrike në Kosovë, dy fenomene të papranueshme nga cilado normë politike e ekonomike, dy privatizime të monopoleve publike që si pasojë do të sjellin të dyja zgjerim të hendekut a honit që ndan shqiptarët e pasur nga ata që nuk kanë kohë të dinë se janë të varfër. Mora do raporte e do shifra, do shënime prej ekonomistëve që lexoj, e bash kur hyra në internet për t’u konsultuar me gazetat për dy privatizimet respektive, më dalin përpara dy lajme, të dyja të botuara në gazeta tepër serioze të nivelit udhëheqës sa i përket shitjeve (meqë kemi vendosur që kush shet – udhëheq).

Lajmi i parë, që të mos zgjatem, vdekja e një tjetër minatori në galeritë e minierave ilegale në Bulqizë. Revolta tashmë është rreshkur, është bërë trishtim. Ngjet si fatkeqësi, edhe pse është veç krim, drejtpërdrejti krim. Lajmi i dytë, po në këtë gazetë udhëheqëse, kish të bënte me pushimet e djalit të pronarit të gazetës, një farë rioshi që në fotografinë e vendosur online, shullëhej nën diellin e plazhit në Ibiza.

Kritikë e leximit qëllimisht “mistik” të neoliberalizmit

Navio de emigrantes, 1939 – Lasar Segall

Në shkrimin e vet “Kritikë ndaj kritikëve të pandershëm të neoliberalizmit” Adri Nurellari ankohet se në Shqipëri e në Kosovë ekonomia dhe politika nuk po ndjek një model kapitalist neoliberal. Ata që Nurellari i quan “socialistë”, e kritikokan këtë sistem në mënyrë të pandershme, duke e kategorizuar paradigmën qeverisëse si liberalizëm e duke ndotur kështu imazhin e mendimit orthodoks liberal, mendim të cilin Nurellari e prozeliton në mënyrë krenare, duke u vetëquajtur një “liberal i pandreqshëm”.

Për të treguar se strukturimi ekonomik në Kosovë e në Shqipëri nuk po ndiqka binarët liberalë Nurellari thërret në lojë Adam Smith-in, një nga baballarët e liberalizmit klasik, një filozof i politikës dhe i moralit që ka shkruar plot dy shekuj më parë, në Britaninë e Madhe. Në leximin që liberali radikal i sotëm i bën babait të liberalizmit vë re, me të drejtë, që strumbullari i filozofisë së Smith-it, ideja fikse e tij, ishte liria – të cilën natyrisht që ai e interpreton si liri të sipërmarrjes, liri të hyrjes në marrëdhënie me forcat e prodhimit. Nurellari shkruan:

“…Smithi nuk nxjerr argumente në favor të interesave të sipërmarrësve borgjezë apo aristokratëve të fuqishëm, por flet për një sistem të mbështetur tek liria, që më së shumti do të ndihmonte të varfrit. Sipas tij, ekonomia e udhëhequr prej dorës së padukshme të tregut, do të bënte të njëjtën shpërndarje të produkteve që ishin të nevojshme për jetën, që do të ishin bërë sikur bota të ishte ndarë në porcione të barabarta mes banorëve dhe në këtë mënyrë pa e patur synim, pa e ditur, avancon interesat e të gjithë shoqërisë.”

Një lexim kaq mistik gjithsesi nuk lë pa evidentuar shqetësimin moral të Smith-it për njeriun, që bazohej tek ajo çka vetë britaniku e quante “simpati humane”. Gjithashtu dalin qartë dy nocione të rëndësishme për filozofinë liberale, “dora e padukshme e tregut”, një lloj deus ex machina që operon në mënyrë mistike (megjithëse jo dhe aq, siç tregojnë studimet e avancuara të ekonomistëve modernë, të cilët Smith-i natyrisht nuk kishte nga t’i njihte) dhe nocioni tjetër qendror bashkë me “lirinë” – “barazia”.

21 janari si parathënie

Fëmijët e të rënëve

The hat makes the man, 1920 – Max Ernst

Shumë fjalë janë thënë, shumë do thuhen për baballarët e vrarë e të sharë prej pushtetit shtypës e kriminal, po ndër to vetëm një është e vërteta – ata ranë martirë të thirrjes për drejtësi, dëshmorë të mosdorëzimit, të besimit se asnjëri prej atyre që zdërhallen mbi gjakun e djersën e popullit nuk mund të pretendojë të drejtojë në emër të të njëjtit popull.

Edhe pse ajo demonstratë u thirr nga drejtues që me sa duket s’mëtojnë gjë tjetër pos të njëjtin pushtet me të njëjtat mënyra, edhe pse ajo demonstratë u ndez nga publikimi mediatik i një filmi të vjellë nga zorrët e sistemit, me një fjalë edhe pse denoncuesi ishte i së njëjtës stofë me të denoncuarin, ata nuk dolën as për pushtetarët partiakë, as për median, as për filmin e aq më pak për denoncuesin. E rrethuan simbolin qendror të shtypjes në emër të drejtësisë bashkë me dhjetra mijëra kokëpalarë, që edhe po të ndryshonin partitë e dinin fare mirë se nuk do t’i iknin atypëraty skamjes.

Shoqëri mesjetare me elita postmoderne

Le bal bullier, 1913 - Sonia Delaunay

Është ves i intelektualit që sa herë të hasë gjedhin e ngjashëm në ndonjë tavolinë kafeneje (reale a virtuale) t’ia nisë e të diskutojë për halle të mëdha. Në rendin logjik të konstatimit radhiten njëra pas tjetrës analizat e elitës mençurake, gjithnjë e më shpesh e arsimuar jashtë, e gjithnjë e më pak e lidhur me atë çka ndodh brenda.

Si qëmoti, diskursi mbahet pompoz, i mbushur me pleonazma që rrahin si çekan mbi gozhdët që duhet të ngulen mbi mendjen e tjetrit. Burrat e gratë qesin në tavolinën e tyre argumenta e kundërargumenta e herët a vonë përfundojnë në ngritje të zërit, si për të shtyrë tej çdo hije të vëzhgimit interesant të Leonardos “dove si grida non c’e scienza”.

Skizo-Tirana, një qytet konfliktual

Sem Título, 1957 - Carlos Botelho

Ekziston Tirana, e njëkohësisht ekziston tirana, dy qytete krejtësisht të ndryshme, që gjeografikisht ngrihen saktësisht mbi të njëjtin vend. Banorët e njërit qytet janë trajnuar e indoktrinuar që të mos i shohin dot kurrë banorët e tjetrit, e anasjelltas. Thyerja e këtij rregulli, ndodh shumë rrallë, e në u zbuloftë, ndëshkohet.

Metafora është e huazuar nga një libër të China Mieville-it, i lexuar më herët, por të cilin ma solli ndërmend ky pasazh në një tekst të Mustafa Nanos: [K]a dy botë në Shqipërinë e sotme; ka dy botë, të cilat, jo vetëm nuk komunikojnë, por edhe janë shumë larg njëra-tjetrës. (Është një hendek i frikshëm mes palëve)

Kundër trashëgimisë totalitare

(Mbi ato piramida që duhet të shemben)

Kohët e fundit vëmendja e publikut është tërhequr prej spektaklit që po prodhohet rreth “Piramidës”, një ndërtesë e ngritur në fund të viteve ’80 në krah të bulevardit “Dëshmorët e Kombit”. Çështja e ka ndarë publikun në dy parti, pro-prishjes janë ata që pretendojnë se shohin te kjo ndërtesë një simbol të diktaturës e të vuajtjeve të mëdha që ky popull ka hequr nën atë regjim, ndërsa pro-ruajtjes janë ata që thonë se vlerat arkitektonike mund të ndërtohen edhe prej regjimeve gjakësore, madje tiranitë janë shquar për të tilla vepra, dhe pretendojnë se duhet ruajtur “memorja historike”. E vërteta e të dyja palëve është aq e pjesshme sa që nuk ia vlen as të diskutohet mbi të, e në fakt i gjithë diskutimi, me gjithë angazhimin e sinqertë të aktivistëve të njërës palë apo të tjetrës ka qenë ireal (por jo metafizik, jo ndonjë farë abstragimi…), ka qenë thjesht irracional e i ideologjizuar thelbësisht.

Industria e Zbrazëtisë (Individualizimi i Arsimit të Lartë)

Në një letër të hapur drejtuar redaktorëve të gazetave franceze në vitin 1979 intelektuali francez Pierre Vidal-Naquet shpreh shqetësimin e tij për lavdet që i thuren veprës Le Testament de Dieu që sapo kish botuar filozofi Bernard Henri-Lévy. Sipas Vidal-Naquet libri i Henri-Lévy përbënte “një inflacionim të kulturës së mendimit kritik, plot me gabime trashanike, amulli konceptesh e kontekstesh, citimesh të rreme apo pohimesh jo-logjike”. Konkluzioni i natyrshëm është që mbështetja institucionale, akademike e mediatike që i jepej kësaj vepre apo veprave të ngjashme (që sipas Vidal-Naquet shfaqnin një injorancë të thellë në temat të cilat trajtonin, qoftë kjo histori antike greke, histori biblike apo histori bashkëkohore) do të bënte që diskursi intelektual ta humbte integritetin e vet e të kthehej në një fenomen pop.